Sự toàn vẹn lãnh thổ và quyền tự quyết dân tộc.

Luật sư Đào Tăng Dực

www.daotangduc.blogspot.com

Sự toàn vẹn lãnh thổ (territorial integrity) và quyền tự quyết dân tộc (national self-determination) là 2 khái niệm nền tảng của Công Pháp Quốc Tế đương đại.

Chúng ta có thể định hình 2 nguyên tắc này một cách tổng quát như sau:

Toàn vẹn lãnh thổ là nguyên tắc nền tảng trong luật quốc tế, được quy định tại Điều 2.4 của Hiến chương Liên Hợp Quốc (UN Charter), cấm mọi hành vi sử dụng vũ lực nhằm xâm phạm lãnh thổ hoặc độc lập chính trị của quốc gia khác. Đây là cơ sở để duy trì trật tự quốc tế, ngăn chặn chiến tranh và bảo vệ chủ quyền quốc gia.

Quyền tự quyết dân tộc, được ghi nhận tại Điều 1.2 của Hiến chương LHQ và Điều 1 của Công ước Quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (International Covenant on civil and political rights), là quyền của một dân tộc được tự do lựa chọn thể chế chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa của mình. Quyền này từng là động lực chính trong các phong trào giải phóng dân tộc khỏi ách thực dân trong thế kỷ 20.

Có một mối quan hệ đôi khi mâu thuẫn giữa hai nguyên tắc trọng yếu này.

Trong thực tiễn, hai nguyên tắc này không phải lúc nào cũng hài hòa. Toàn vẹn lãnh thổ bảo vệ sự thống nhất quốc gia, trong khi quyền tự quyết dân tộc có thể dẫn đến ly khai hoặc thành lập quốc gia mới. Ví dụ điển hình là Kosovo, Nam Sudan hay các phong trào độc lập tại Catalonia và Scotland.

Luật quốc tế hiện đại thường ưu tiên toàn vẹn lãnh thổ để duy trì ổn định toàn cầu, nhưng cũng thừa nhận ngoại lệ trong các trường hợp dân tộc bị đàn áp, không có quyền tự trị hoặc sống dưới chế độ độc tài. Trong những trường hợp đó, quyền tự quyết có thể được xem là ưu tiên cao hơn.

Cũng vì trật tự chính trị toàn cầu và tương quan giữa 2 khái niệm này không hoàn hảo, nên theo quan điểm của tác giả, chúng ta có thể phân loại các quốc gia theo mức độ “may mắn” dựa vào 2 yếu tố nêu trên.

• Nhóm 1 gồm những quốc gia lý tưởng may mắn nhất: Vừa giữ được toàn vẹn lãnh thổ, vừa đảm bảo quyền tự quyết dân tộc như Mỹ, Canada, Anh, Pháp. Đây là hình mẫu lý tưởng của một quốc gia dân chủ, ổn định và phát triển.
• Nhóm 2 gồm những quốc gia ít may mắn hơn, chỉ mất một phần lãnh thổ nhưng giữ được quyền tự quyết dân tộc: Như Đức, Nhật hay Hàn Quốc – dù từng bị chia cắt hoặc mất lãnh thổ, nhưng nhờ có thể chế dân chủ, họ vẫn phát triển mạnh mẽ.

 

• Nhóm 3 gồm những quốc gia khá bất hạnh, chỉ giữ được sự toàn vẹn lãnh thổ nhưng mất quyền tự quyết dân tộc như: Trung Quốc, Iran, Bắc Triều Tiên… Dù sự toàn vẹn lãnh thổ không bị xâm phạm, người dân tại đây không có quyền lựa chọn chế độ chính trị dân củ hay tự do ngôn luận.

Lý do nhóm này sắp dưới nhóm 2 vì tuy lãnh thổ định hình vị trí địa dư, di sản tổ tiên và tài nguyên của dân tộc, nhưng quyền tự do và hạnh phúc của con người cá thể quan trọng hơn.

• Nhóm 4 gồm những quốc gia bất hạnh tột cùng, mất cả sự toàn vẹn lãnh thổ lẫn quyền tự quyết dân tộc như Tây Tạng, Mãn Châu Quốc và Việt Nam dưới gông cùm chế độ độc tài cộng sản – theo quan điểm của tác giả. Đây là những trường hợp bi thảm nhất, khi dân tộc vừa bị tước đoạt hoặc xâm phạm lãnh thổ, vừa không có quyền tự quyết dân tộc.

Thật vậy, CSVN là một chế độ toàn trị, về mặt đối nội ngang nhiên tước quyền tự quyết dân tộc của nhân dân Việt Nam qua Hiến Pháp 2013. Về mặt đối ngoại thì nhường Hoàng Sa, Ải Nam Quan, một nửa thát Bản Giốc, nhiều lãnh thổ và vùng lãnh hải khác cho CSTQ (nhưng không công bố minh bạch cho nhân dân). Tức CSVN bán rẻ lãnh thổ cho CSTQ hầu được phép tiếp tục cai trị trên đầu cổ nhân dân VN.

Một câu hỏi phải nêu ra là: Khái niệm nào quan trọng hơn?

Câu hỏi “khái niệm nào quan trọng hơn” không có câu trả lời tuyệt đối. Tuy nhiên, trong bối cảnh một dân tộc bị áp bức, không có quyền lựa chọn vận mệnh của mình, thì quyền tự quyết dân tộc trở thành điều kiện tiên quyết để khôi phục phẩm giá và nhân quyền. Một quốc gia có thể tồn tại về mặt địa lý, nhưng nếu người dân sống trong sợ hãi, không có tiếng nói như tại Việt Nam, thì sự toàn vẹn lãnh thổ chỉ là vỏ bọc trống rỗng.

Ngược lại, toàn vẹn lãnh thổ là điều kiện cần để duy trì hòa bình và trật tự quốc tế. Nếu mọi phong trào ly khai đều được chấp nhận, thế giới sẽ rơi vào hỗn loạn. Do đó, luật quốc tế chỉ công nhận quyền ly khai trong những trường hợp đặc biệt – khi quyền tự quyết dân tộc bị chà đạp nghiêm trọng. Công pháp quốc tế cũng không thể chấp nhận việc một quốc gia mạnh hơn như Nga Sô, trắng trợn chiếm đoạt lãnh thổ một quốc gia yếu hơn như Ukraine được.

Trong một thế giới lý tưởng, hai nguyên tắc này phải song hành: một quốc gia vừa có chủ quyền lãnh thổ, vừa tôn trọng quyền tự quyết của dân tộc mình. Tuy nhiên, khi xung đột xảy ra, quyền tự quyết dân tộc – gắn liền với phẩm giá con người – nên được ưu tiên, đặc biệt trong bối cảnh đàn áp, độc tài và phi dân chủ như độc tài CSVN.