Đất hiếm và một số thông tin quan trọng theo MicrosoftEdge AI Copilot

LS Đào Tăng Dực

Trong cuộc thương chiến giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, TQ vừa siết chặt xuất cảng đất hiếm toàn cầu gây trở ngại nghiêm trọng cho nền kỹ nghệ thế kỷ 21, kinh tế HK và toàn thế giới. Để tìm hiểu thêm tôi đặt 3 câu hỏi cho MicrosoftEdge AI Copilot (tương dương với ChatGPT) và được trả lời như sau:

 

I. Hoa Kỳ và thế giới Tự Do cần bao lâu để bắt kịp Trung Quốc trong kỹ nghệ đất hiếm?

Câu trả lời ngắn gọn: Ít nhất 10–15 năm, nếu không có đột phá chính sách, công nghệ hoặc liên minh chiến lược.

Vì sao Trung Quốc đang dẫn đầu tuyệt đối?

- Chuỗi giá trị khép kín: Trung Quốc kiểm soát gần 90% công đoạn tinh luyện đất hiếm toàn cầu, từ khai thác đến sản xuất nam châm vĩnh cửu.

- Chính sách tích lũy từ thập niên 1980: Bắc Kinh đã coi đất hiếm là “át chủ bài” địa chính trị từ rất sớm, đầu tư bài bản vào công nghệ và hạ tầng.

- Đòn phản công thương mại: Trung Quốc vừa siết xuất khẩu thêm 5 nguyên tố đất hiếm hiếm hơn nữa (holmium, erbium, thulium, europium, ytterbium) và hàng chục công nghệ tinh luyện.

 

II. Đối sách của thế giới tự do trước áp lực đất hiếm của Trung Quốc là gì?

- Liên minh với Australia: Mỹ bắt tay với Lynas Rare Earths – nhà sản xuất đất hiếm lớn nhất ngoài Trung Quốc – để xây dựng chuỗi cung ứng mới.

- Đầu tư nội địa: Các dự án tại Texas, California và Alaska đang được xúc tiến, nhưng vẫn phụ thuộc vào công nghệ tinh luyện từ nước ngoài.

- Phản ứng chính sách: Mỹ áp thuế 100% lên đất hiếm Trung Quốc, đồng thời kiểm soát phần mềm và công nghệ cao liên quan.

Như vậy, nếu không có cú hích chính sách hoặc đột phá công nghệ, thế giới Tự Do cần ít nhất một thập niên rưỡi để thoát khỏi cái bóng Trung Quốc.

Thế giới Tự Do – gồm Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và các đối tác dân chủ – đang triển khai một loạt đối sách chiến lược để giảm phụ thuộc vào đất hiếm Trung Quốc. Dưới đây là những phản ứng nổi bật nhất tính đến cuối 2025:

1. Thuế quan và kiểm soát công nghệ

- Mỹ áp thuế 100% lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, đặc biệt là đất hiếm và sản phẩm công nghệ liên quan.

- Kiểm soát phần mềm và công nghệ cao: Mỹ hạn chế sử dụng phần mềm tiên tiến trong các nhà máy Trung Quốc, nhằm làm chậm tiến trình công nghệ của Bắc Kinh.

 

2. Xây dựng chuỗi cung ứng thay thế

- Lynas Rare Earths (Úc) mở rộng hoạt động tại Texas, Mỹ – trở thành nhà sản xuất đất hiếm lớn nhất ngoài Trung Quốc.

- EU và Nhật Bản đầu tư vào các dự án khai thác tại châu Phi, Đông Nam Á và Nam Mỹ, nhằm đa dạng hóa nguồn cung.

3. Liên minh chiến lược và tích trữ vật liệu

- Các công ty phương Tây tăng cường tích trữ đất hiếm, dù bị Trung Quốc cảnh báo sẽ gây thiếu hụt nghiêm trọng hơn.

- Liên minh công nghệ giữa Mỹ, Nhật, Hàn và EU để phát triển công nghệ tinh luyện và tái chế đất hiếm.

4. Đầu tư vào công nghệ thay thế và tái chế

- Nghiên cứu vật liệu thay thế cho nam châm đất hiếm trong xe điện, drone và thiết bị quốc phòng.

- Tái chế đất hiếm từ thiết bị cũ đang được đẩy mạnh tại Nhật Bản, Đức và Mỹ.

 5. Phản công địa chính trị

- Mỹ và EU siết kiểm soát cảng biển và logistics đối với tàu Trung Quốc, nhằm gây áp lực ngược.

- Hủy bỏ các cuộc gặp cấp cao như APEC để phản đối chính sách đất hiếm của Bắc Kinh.

 Tác động ngắn hạn

- Gián đoạn sản xuất chip, ô tô và vũ khí tại phương Tây do thiếu đất hiếm.

- Giá đất hiếm tăng mạnh, khiến các công ty phải điều chỉnh chiến lược sản xuất và đầu tư.

 

III. Thay thế đất hiếm được không?

Câu trả lời ngắn gọn: Có thể thay thế một phần, nhưng không thể thay thế hoàn toàn đất hiếm trong công nghệ hiện đại.

Vì sao đất hiếm “khó thay”?

- Tính chất độc đáo: Các nguyên tố đất hiếm (REE) có đặc tính từ tính, quang học và xúc tác mà rất ít nguyên tố khác có thể bắt chước.

- Ứng dụng rộng khắp: Từ nam châm vĩnh cửu trong xe điện, radar quân sự, đến màn hình LED, pin, và tuabin gió – đất hiếm là “xương sống” của công nghệ cao.

- Không “hiếm” về trữ lượng, mà hiếm về khả năng tinh luyện: Chúng phân tán trong vỏ Trái Đất, khó khai thác và xử lý.

 

 Kết luận chiến lược

- Thay thế đất hiếm là một phần của giải pháp, nhưng không thể là giải pháp duy nhất.

- Thế giới Tự Do cần đa dạng hóa nguồn cung, đầu tư vào tái chế, và phát triển công nghệ thay thế từng phần để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.